ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਇਸ ਖ਼ੇਤਰ ਦੇ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਪੰਜਾਬ ਅਕਸਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਜੋਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉਥੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਖ਼ੇਤਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਪੰਜਾਬ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦਾ ਘਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ, ਮੌਰੀਆ ਸਾਮਰਾਜ, ਗੁਪਤਾ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਸ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਵੇਖੀ ਗਈ, ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਮੰਦਿਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜੋ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪੂਜਨੀਕ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਬਾਤ
ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਜੀ : ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਮੰਦਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦਾ ਸ਼ਿਵਾਲਾ ਮੰਦਿਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ : ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਮੰਦਰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਨਵਰਾਤਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਆਯੋਜਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ‘ਤੇ ਕਈ ਕਸਬਿਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੇਲੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ : ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਵਤਾਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਮ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਮੰਦਰ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਕਸਰ ਜਨਮਅਸ਼ਟਮੀ ਅਤੇ ਰਾਮ ਨੌਮੀ ਵਰਗੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਕਾਲੀ ਦੇਵੀ : ਕਾਲੀ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਮੰਦਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿੱਚ ਕਾਲੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲਈ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਨੂੰਮਾਨ ਭਗਵਾਨ : ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਜੀ ਦੇ ਸਮਰਪਿਤ ਚੇਲੇ ਭਗਵਾਨ ਹਨੂੰਮਾਨ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਮੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਹਨ। ਹਨੂੰਮਾਨ ਜੈਅੰਤੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੂਜਨੀਕ ਮੰਦਿਰ
ਸ੍ਰੀ ਦੁਰਗਿਆਣਾ ਮੰਦਰ , ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ: ਅਕਸਰ “ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਮੰਦਰ ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰੂਪ ਰੇਖ਼ਾ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਪੂਜਾ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਹੈ।
ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ: ਇਹ ਮੰਦਰ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੂਜਨੀਕ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਪਟਿਆਲਾ: ਇਹ ਮੰਦਰ ਚੇਚਕ ਦੀ ਦੇਵੀ ਮੰਨੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਰਾਣੇ ਪਟਿਆਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ, ਸਰਹਿੰਦ: ਇਹ ਮੰਦਰ ਦੇਵੀ ਸ਼ੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਸਬੇ ਸਰਹਿੰਦ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਦੇਵੀ ਤਲਾਬ ਮੰਦਰ, ਜਲੰਧਰ: ਇਹ ਮੰਦਰ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਜਲੰਧਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਪਵਿੱਤਰ ਤਲਾਬ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ।
ਕਾਲੀਬਾੜੀ ਮੰਦਰ, ਪਟਿਆਲਾ: ਕਾਲੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਕਾਲੀਬਾੜੀ ਮੰਦਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਾਲੀ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਉਪਰੋਕਤ ਦੱਸੇ ਗਏ ਸਾਰੇ ਮੰਦਰ ਪੂਜਨੀਕ ਹਨ ਪਰ ਕਾਲੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਪਟਿਆਲਾ, ਇਤਿਹਾਸਕ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਜੈ ਕਾਲੀ ਕਲਕੱਤੇ ਵਾਲੀ: ਕਾਲੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ, ਪਟਿਆਲਾ, ਪੰਜਾਬ , ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਕਾਲੀ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਾਲੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਮੰਦਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਾਲੀ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਲਚਸਪ ਚਿੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਰਸਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਬ੍ਰਹਮ ਨਾਰੀ ਦੇ ਭਿਆਨਕ ਪਰ ਦਿਆਲੂ ਪਹਿਲੂ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਸ਼ਰਧਾਲ਼ੂਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਆਸਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਮਾਲ ਰੋਡ, ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਖੇ ਓਮੈਕਸ ਮਾਲ ਦੀ ਸਾਹਮਣੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।